Dla jednych capoeira to sztuka walki, dla innych to nic innego jak taniec, niektórzy zaś wierzą, że ćwiczenia te są religią pozwalającą na kulturalną identyfikację. Wszyscy oni mają rację. Definicji capoeiry jest tak wiele, jak wiele ludzkich postaw i różnorodnych osobowości. Capoeira, taniec-walka, na pewno była znana w Brazylii, jednak w odniesieniu do jej pochodzenia jest wiele spornych zdań, nie zachowały się żadne dokumenty i ślady, które rzuciłyby jednoznacznie światło na korzenie tego, zdobywającego coraz szerszą popularność, ceremoniału.
Kontrowersje wokół pochodzenia
Według jednych capoeira jest narodowym rytuałem Indian Brazylijskich, inni jednak wskazują, że ten taniec – walka wywodzi się od afrykańskich niewolników, dla których był jedyną formą manifestacji pragnienia niezależności wobec ciemiężycieli. Jednocześnie stanowiła sposób identyfikacji kulturowej afroniewolników wywodzących się z różnych grup etnicznych, pozwalała solidaryzować się w cierpieniu, przeciwstawiać się zniewoleniu poprzez kulturową prowokację pozbawioną zewnętrznej, fizycznej agresji. Wiele źródeł wskazuje, że capoeira stanowiła sposób aktywności i spędzania wolnego czasu przez niewolników w Brazylii pozostających pod portugalskim panowaniem. Bez względu na spory wokół rodowodu tego rytuału, należy podkreślić, że jego forma, historycznie ukształtowana, zachowała się do dziś i nadal stanowi atrakcję, nie jest jedynie fizyczną aktywnością, jest przede wszystkim filozofią wyzwolenia, pozwalającą uwolnić emocje i ukazać mocne i słabe strony uczestnika gry – obrzędu. Capoeira jest kompilacją elementów tańca, muzyki, akrobatycznych figur i walki oraz mistycznym obrządkiem, elementem kultu i tajemnicy. To, czym jest ta mieszanina „technik”, zależy od przyjętego pryzmatu, przez który się ją postrzega - jeśli uczestnik posiada naturalne cechy współczesnego „wojownika” podejmującego wciąż nowe wyzwania, capoeira będzie dla niego sztuką walki, dla osób o pogodnym usposobieniu, delikatnych i wyjątkowo wrażliwych na rozmaite formy sztuki capoeira jawić się będzie jako taniec, natomiast ci ludzie, którzy wciąż poszukują sposobu na życie być może odnajdą w niej filozofię, receptę na własną drogę życiową.
Od czego zacząć ?
Aby osiągnąć wtajemniczenie warto skorzystać z programów organizowanych przez liczne szkoły, akademie i stowarzyszenia Capoeira. Zanim jednak przekroczymy próg takiej placówki, organizacji czy instytucji, warto poznać znaczenie kilku haseł, nieodłącznie związanych z tą sztuką. Capoeiristas to uczestnicy gry capoeira, czyli jogo de capoeira, oni właśnie, postępując zgodnie z obowiązującymi regułami wykonują sekwencje ruchów, ataków i uników, ich „taniec” przypomina walkę kogutów. Nie jest to jednak prosta wymiana ciosów, ale zwodnicza gra strategiczna, która nie tylko nakazuje kontrolować własne ruchy, ale wymusza konieczność przewidywania posunięć partnera- przeciwnika. Wszystko to rozgrywa się podczas sesji roda de capoeira – „koła capoeira”, rytualnego kręgu stworzonego przez pozostałych uczestników i hipnotyczną muzykę. W tym okręgu znajdują się capoeiristas wymieniający rytmiczne i tajemnicze ruchy. Tempo i rytm wyznacza muzyka, dźwięki wygrywane na birimbau - podstawowym, jednostrunowym instrumencie uzupełnianym brzmieniem pandeiro (tamburynu), bębna atabaque, dzwonka agogo oraz oryginalnego i egzotycznego instrumentu reco – reco. Muzyczne tło tego taneczno - walecznego przedstawienia dopełniają zawołania i śpiewane dialogi przypominające mantrę. Zwrotkę powtarza zazwyczaj osoba dzierżąca najważniejszy instrument muzyczny – Birimbau, natomiast tekst zwrotki powtarzają wszyscy uczestnicy tworzący krąg – roda. Muzyka wyznacza i kontroluje tempo gry i określa jej jakość, nie jest więc bez znaczenia, definiuje bowiem kolejne fazy tańca Capoeira, a instrumentem przewodnim jest właśnie Birimbau. Angola to rytm wolny, dopasowany do subtelnej gry, natomiast Sao Bento Grande de Angola to rytmika, która sugeruje, że można sobie na wiele pozwolić, a granice tego co dozwolone i zabronione zacierają się. Benguela to „tętno” pięknej gry, pozbawionej agresji i gwałtowności. Samba de Roda – tańczące koło samby pozwala na relaks i odpoczynek po treningowej „walce”.
Dzisiaj dla wielu capoeira stanowi kompleksową alternatywę w świecie konsumpcji, sposób odreagowania i ucieczkę od codziennego "wyścigu szczurów",. Każda osoba praktykująca tę walkę odnajdzie w niej coś innego, dla niektórych jest to sztuka, dla innych trening semisportowy, z pewnością znajdą się i tacy dla których ten taniec - walka jest namiastką stadnego życia i solidarności w świecie singlów i indywidualistów. Dynamika ruchów pozwala uwolnić się od codziennych zmagań, daje szansę fizycznego odreagowania, a jednocześnie stwarza możliwość wyciszenia się i skoncentrowania na własnych słabościach i sile, w takt rytmicznej, mistycznej muzyki wydobywającej się z tradycyjnych instrumentów. Jeśli ktoś poszukuje alternatywnej filozofii, recepty na życie lub też niepowtarzalnej rozrywki z pogranicza sztuki powinien przekroczyć „tajemne wrota” akademii capoeira, aby przystąpić to kolejnych etapów wtajemniczenia i zasmakować w tajemnicy sztuki, walki, tańca...